herbWiduchowa
Południowa Brama Międzyodrza

KRZYWIN

Nazwa miejscowości Kehrberg, chociaż brzmi z niemiecka wyprowadzana jest z j. słowiańskiego. W Kehr dopatrzeć się można słowa kierz ( krzaki, zarośla ) a w berg - góra. Nazwa polska została utworzona od nazwy jeziora Criewen, leżącego na płn. od wsi. Pierwsze pisane dokumenty o Krzywinie odnajdujemy ok. 1430 r. , kiedy to czytamy o tym, że wieś należy do rodu Trampe. W końcu XVII w. Krzywin wychodzi z rąk Trampów. Po przejściu w 1679 r. ziemi widuchowskiej do Brandenburgii, wieś nabywa rodzina Hoffmanów z Frankfurtu n. Odrą. Ród ten wymarł 26 IV 1716 r. i dobra przeszły na rzecz rodziny Bandemer a potem na inne. W 1928 r. kiedy liczba mieszkańców sięgała 516 osób majątek rozparcelowano i zasiedlono kolonistami a do pałacu przeniesiono szkołę. Najważniejszą budowlą Krzywina jest kościół parafialny pw. Niepokalanego Serca NMP. Fundatorami byli Bartłomiej Bruschauer i Detloff Trampe, którzy 18 VII 1242 r. z patronatu królewskiego otrzymali pozwolenie na mocy, którego w Krzywinie mogła odprawiać się Msza św. na prowizorycznym ołtarzu. Obecny kościół gotycki wzniesiono w XV w. z kamienia narzutowego i cegły, na planie czworoboku, z drewnianą wieżą wbudowaną w korpus nawowy. Mimo licznych przebudowań zachował się ozdobny szczyt maswerkowy z XVI w., jeden z niewielu elementów pierwotnego wyposażenia architektonicznego. Po wejściu do świątyni nasz wzrok przykuwa ołtarz ambonowy, ambona, empora chórowa i ławki z XIX w. oraz dzwon z 1937 r. Przed wejściem do kościoła wzrok przykuwa monumentalna 3,5 metrowa rzeźba przedstawiająca Ojca Świętego Jana Pawła II, dłuta krzywińskiego artysty Aleksandra Fatygi wykonana z okazji 25 rocznicy wyboru na Stolicę Piotrową Polaka ks. kard. Karola Wojtyły.

LUBICZ

Historia Lubicza jest niezwykle fascynująca. Ponad sto lat temu H. Gloede badając na polach obok miejscowości pozostałe odkrywki archeologiczne doszedł do wniosku, że istniały tu już jakieś ślady życia plemion w czasach prehistorycznych. Wiązano je z legendarnymi przekazami o zaginionym mieście przy jez. Lubicz na pograniczu z polami Widuchowej. Ma to swoje uzasadnienie, gdyż w przeszłości Lubicz był miasteczkiem. Wieś istniała już w XIII wieku, skoro posiadała kościół z końca tego wieku. Pierwsze pisane źródła historyczne pojawiają się w 1312 r., kiedy to jeden z ołtarzy w kościele św. Maurycego w Pyrzycach otrzymał 10 łanów w Babinku "koło Lubicza". Nazwa miejscowości Lindow wyprowadzana jest od lip, ale obecna nazwa została utworzona od pobliskiego jeziora Liebitz. Od XIV w. Lubicz był główna siedziba rodu Trampe. Trampowie dzierżyli 3/4 Lubicza, reszta była lennem Pakulentów. Do historii przeszły liczne konflikty z Dębogórą o połowy ryb, użytkowanie pól czy podział majątków. Warto dodać, że przed II wojną św. w Lubiczu funkcjonowały: USC, piekarnia, restauracja, szkoła. Centralną budowlą miejscowości jest kościół parafialny pw. św. Judy Tadeusza. Wzniesiono go w XIII w. z kostki granitowej jako salowy, na rzucie wydłużonego prostokąta , bez wyodrębnionego chóru. Od zachodu znajduje się masywna wieża o szerokości nawy. Otwory okienne są wysmukłe, ostrołukowe, natomiast portale: główny zachodni i boczne od południa i północy są także ostrołukowe z uskokami. Wokół budowli dołem przebiega profilowany cokół. Kościół został zrujnowany po 1945 r. i odbudowany w latach 1974 - 76. Wnętrze kościoła jest całkowicie nowoczesne a uwagę przykuwa współczesna polichromia ukazująca 12 Apostołów ze szczególnym uwzględnieniem patrona - św. J. Tadeusza. Poza kościołem w Lubiczu warto dostrzec Dwór z przełomu XVIII/XIX w.- obecnie siedzibę prywatnego dzierżawcy, folwark - najbardziej okazały w ok. Widuchowej z zachowaną w większości zabudową murowaną i ryglową. Na uwagę zasługuje także park dworski z przełomu XVIII/XIX w. z topolą kanadyjską o obw. 570 cm.

ŻELECHOWO

W dokumentach pisanych wieś pojawia się w 1297 r., kiedy to margrabia brandenburski Albrecht III oświadcza, że wsie Zelchowe ( Żelechowo ) i Schonfeld ( Żarczyn ) położone w księstwie szczecińskim nie mogą być przez niego nadane w lenno Hassonowi i Ludolfowi Wedlom. Istnieją także źródła, które stwierdzają istnienie ruin grodu leżącego przy jeziorze Kiełbik - jako prawdopodobnego protoplasty obecnej miejscowości. Nazwę słowiańską wyprowadza się od selo, sioło, sielici- siedlisko a polscy językoznawcy od osoby Żelibora. Największy rozkwit Żelechowa datuje się na lata po 1868 roku kiedy to mieszkało tutaj 909 osób i istniały takie instytucje jak: szkoła, 21 gospodarstw chłopskich, karczma, kuźnia, 4 warsztaty rzemieślnicze. Miejscowy kościół pw. Nawiedzenia NMP zbudowano w XIII w. z kamienia narzutowego. W 1703 r. w wyniku groźnego pożaru spalił się by być odbudowanym ok. 1880 r., jednak bez starych form architektonicznych. Zamurowano wtedy portal, rozebrano okna, przebudowano wieżę i apsydę. W obecnym kształcie posiada apsydę od wschodu (neoromańską) oraz wieżę ryglówkową, wychodzącą z połaci dachu. We wnętrzu świątyni do cennego wyposażenia należy ołtarz, ambona, empora chórowa, witraże, neogotyckie ławki z XIX wieku, oraz barokowy dzwon z 1704 roku. Oprócz kościoła w Żelechowie warto także zobaczyć dwór z przełomu XIX i XX wieku, pozostałości parku dworskiego i zabudowę folwarczną.

ŻARCZYN

Trudno do końca ustalić najwcześniejsze dzieje Żarczyna. Być może jest śladem słowiańskiej osady, zanim w XIII w. doszło tu do kolonizacji na prawie niemieckim i nadania nazwy Schonfeld. Inne źródła podają Arnolda i Mikołaja z Schonfeld jako świadków nabycia przez księcia Bogusława IV lasu k/ Pacholąt. Zachował się także przekaz z końca XIII w., mówiący o zainteresowaniu wsią przez wielką rodzinę Wedlów. Przez kolejne wieki była własnością kilku rodów aż po 1788 r. stała się własnością państwową, tak że w połowie XIX wieku znajdowały się tutaj szkoła, młyn, wiatrak, restauracja, 2 zakłady przemysłowe. Kościół pw. św. Stanisława BM. Pochodzi z końca XIII w. wybudowano go z kostki granitowej, na planie prostokąta bez chóru. Od zachodu mieści się wieża o szerokości nawy z XIV w., portale z uskokami: zachodni, 2 południowe i jeden od strony północnej, otwory okienne ostrołukowe. W szczytowej ścianie wschodniej znajdują się 3 okna przesklepione łukiem okrągłym, w szczycie natomiast blendy podłużne zakończone ostrołukiem. Świątynia została zniszczona w 1945 r. i przywrócona do świetności w latach 1977-79.

OGNICA

Trafiamy tutaj do wczesnośredniowiecznego grodziska (IX - X w.) ,leżącego na wysokim brzegu Odry z podwójnym wałem o dostrzegalnym strażniczym charakterze. Wieś tę wspomniano w 1347 r. przy opisie południowych granic Widuchowej. Nazwę pierwotną Nipperwezen, uznano za słowiańską odtwarzając jako Niperwice - na prawo od Odry. Jak większość wsi w okolicy przez długie wieki należała do rodu Trampów. Ciekawostką jest to, że w pocz. XIX w. zbudowana została tutaj fabryka fajek glinianych umiejscowiona na palach w wodzie. W czasie wojen napoleońskich kwaterował tutaj z obozem francuski gen. Soubise. Ranga Ognicy wzrosła ok. roku 1868 kiedy to mieszkało tu 1519 osób, było 9 rajców miejskich co upodobniło ją do wymiaru miasteczka. Miejscowy kościół pw. św. Jadwigi Śląskiej zbudowano w XV w. z kamienia narzutowego na planie prostokąta. Został zniszczony w 1945 r. a dzieła odbudowy dokonano w latach 1978/79. Na uwagę zasługują bardzo misternie oddane portale ostrołukowe.

DĘBOGÓRA

Po raz pierwszy o Dębogórze przeczytać możemy z dokumentu z r. 1347 przy opisie pól Widuchowej. Wymienia się ją jako Brusenwalde a wiąże się to z rodziną rycerską Brusehauer, która zaczęła używać tej nazwy. Po wymarciu rodu w 1550 r. Dębogórę otrzymał w lenno Jan Falcke, Kanclerz księcia szczecińskiego. W XVIII w. stała się własnością Hohenzolerów ze Schwedt i Swobnicy. W 1821 r. założono w Dębogórze wielki ogród owocowy z 2 tys. drzew i zbudowano pałacyk. Nazwę miejscowości wyprowadza się od słowiańskiego słowa bruzu - szybki ( potok ), lub brus - osełka, kamień do ostrzenia. Po 1945 r. używano nazwy Brusy, Ucieszki a obecna nazwa nawiązuje do zaginionej wsi Dambagora, która istniała tutaj prawdopodobnie w latach 1159 - 1216. W Dębogórze na uwagę zasługuje kościół pw. Nawiedzenia NMP z XV w. wzniesiony z kamienia narzutowego, salowy, orientowany z ryglową wieżą od zachodu. Przebudowano go w 1609 r. bez zachowania starych form. W środku znajduje się ołtarz ambonowy z XVIII w. oraz dzwon z 1506 r. Wartym zobaczenia jest także cmentarz przykościelny z późnogotyckimi bramkami i furtami, dwór z XIX w. na miejscu starej siedziby rycerskiej z czasów średniowiecza oraz park dworski a w nim dwa kaskadowo połączone stawy, dęby szypułkowe, buk pospolity, cypryśnik błotny, miłorząb dwuklapowy, kasztan jadalny i tulipanowce amerykańskie.

MARWICE

Pierwsze zapiski o tej miejscowości sięgają roku 1283, kiedy to książę Bogusław IV odebrał Widuchowej prawa targowe na prośbę gryfinian a miastu nadał łąki miedzy miastem i rowem wsi Marwice. Nazwę wsi wywodzi się od słowa morawa, -łąka, niwa obfita w wodę. Dawne dzieje wsi są mało znane. W dostępnych aktach historycznych wymieniani są jako właściciele Bertram i Michel Broker. W 1710 r. przyznano wieś margrabiom ze Schwedt, czego bliskim dowodem był most na Odrze i szeroka grobla prowadząca do Gartz. W 1827 r. wybuchł pożar, który zniszczył całą wieś wraz z kościołem. Szybko jednak dźwignęły się Marwice do nowego życia tak, że w 1928 r. mieszkało tu już 517 osób. Podobnie jak w innych wsiach najcenniejszym zabytkiem jest kościół ryglowy wybudowany po pożarze w 1834 r. na rzucie prostokąta, z wieżą wychodzącą z korpusu od zachodu. W środku świątyni zobaczymy min. neogotycki ołtarz ambonowy z 1834 r, balkony i dzwon także z 1834 r. Będąc w Marwicach nie można obojętnie ominąć dębu szypułkowego o obw. 490 cm., który rośnie przy drodze w pobliżu dawnej szkoły.

RYNICA

Początki miejscowości sięgają 1252 roku. Wtedy to Burchard z Vehlefanz "posiadacz ziemi widuchowskiej", lennik księcia Barnima I sprzedał cysterkom szczecińskim 64 łany nad potokiem Rodembeke, w obszarze, na którym założono wieś. Nazwę wsi chce się wywodzić od "czerwonego potoku", jednak inne źródła skłaniają się do niemieckiego słowa roden - karczować. Jednak obecna nazwa została utworzona od jeziora Rinitz, znajdującego się niedaleko wsi. W XVI w. Rynica należała już do rodu Steibecków z Lisiego Pola, a później do Steinwehrów, Hohenzollernów. Pod koniec XIX w. w Rynicy działało 9 warsztatów rzemieślniczych. Było tu min.: 2 krawców, kołodziej, kowal, cieśla, nauczyciel. Dominującą budowlą nad Rynicą jest kościół pw. Narodzenia NMP, wzniesiony w pierwszej połowie XVIII w. na planie prostokąta z barokową wieżą. W środku kościoła znajduje się drewniany strop, belkowany oraz empora chórowa z XIX w. Jest tu także współczesny obraz Matki Bożej Patronki Niepełnosprawnych namalowany przez Małgorzatę Grabowską z Warsztatów Terapii Zajęciowej z Koniecpola, ukazujący Maryję przygarniającą do siebie osobę znajdującą się na wózku inwalidzkim. Obraz ten czczony jest przez wiele osób niepełnosprawnych, które co roku w drugi weekend lipca przybywają z kilku krajów Europy i Polski na Europejskie Spotkanie Osób Niepełnosprawnych, organizowane przez małżeństwo Justynę i Jerzego Chrabeckich. Innym symbolem dziejów Rynicy jest park dworski z unikatowym pomnikiem przyrody - dębem bezszypułkowym "Piast" o obw. 710 cm! W 2003 roku tuż poza wioską siłami społeczności miejscowości odrestaurowano zaniedbany cmentarz, na którym spoczywają dawni, przedwojenni mieszkańcy Rynicy. Przed wejściem odsłonięto pamiątkową tablicę treści: "Składamy hołd naszym przodkom z Roderbeck, połączony z podziękowaniem polskiej społeczności Rynicy, która umożliwiła wspólną drogę do porozumienia pomiędzy narodami. W cichym wspomnieniu - Rodacy".

KŁODOWO

Bardzo ciekawe są kulisy pierwszej recenzji dot. tej miejscowości. Otóż w 1320 r. bogaty kupiec gryfiński Jan Lintbusch zakupił wieś Clode, Clodo od rycerzy - braci Blankenburgów. Dalsza historia sięga roku 1759 kiedy to wielki miejski folwark rozparcelowano. W 1868 r. były tu 33 domy mieszkalne, 2 przemysłowe, szkoła, dom wdów po pastorach - ogółem mieszkało tutaj 341 mieszkańców. Nazwa miejscowości Cladow pochodzi od kłód - śladów po średniowiecznych umocnieniach drewnianych. W centrum miejscowości znajduje się kościół pw. Wniebowzięcia NMP. Wybudowany w XV w. (przebudowany w XVII w.) z kamienia polnego. Od zachodu wyróżnia się masywna późno średniowieczna wieża z kamienia, zwieńczona blankami i smukłym, murowanym hełmem, od południa zaś znajduje się zamurowany portal romański. W środku świątyni dostrzeżemy odeskowany strop, ołtarz i emporę chórową z XIX w. Cenny jest również renesansowy dzwon z 1592 r.

BOLKOWICE

Pierwotnie był to przysiółek widuchowskiej domeny państwowej leżący przy drodze do Lubicza. Założono go w 1788 r. i nazwano Wilhelmsfelde na cześć króla pruskiego Fryderyka Wilhelma II. W połowie XIX w. mieszkało tu 112 mieszkańców z 1855 morgami ziemi. W 1810 r. Bolkowice zostały zastawione zarządcy domeny Schmidtowi a od 1931 r. rotmistrzowi v. Blankensee. W miejscowości warto zobaczyć: modernistyczny dwór z pocz. XX w. wraz z parkiem i cmentarzem, folwark oraz park dworski a w nim min. dwa stawy, dęby szypułkowe, lipę srebrzystą, kasztan dwupienny (obwód 230/320 cm) - jeden z największych w Polsce.

PACHOLĘTA

Najstarsze przekazy piśmienne opisują Wilhelma z Pokelente, mieszczanina gryfińskiego, który w tym miejscu posiadał lenno. Od jego nazwiska próbuje się wywodzić nazwę miejscowości choć niektórzy skłaniają się do innej interpretacji Pakelenten, Pookolou lendina- pole wokół obozowiska, grodu, kojarząc ze wzgórzem Padenberg na płd. od wsi, którego nazwa mogła wywodzić się od słowiańskiego słowa padaru - strażnica. W XV w. wieś podzielono pomiędzy 4 części rodziny Pokolentów. Po wymarciu rodu Pacholęta przeszły pod władanie króla pruskiego Fryderyka II. On to w 1749 r. osiedlił tutaj 20 rodzin kolonistów z Palatynatu Reńskiego. Osada ta z czasem rozrosła się i dała początek innym wioskom, dzisiejszym Krajnikowi i Pastuszce. W samym centrum przy zbiegu dróg stoi kościół pw. św. Jana Chrzciciela. Wybudowano go z kostki granitowej, w XIII w. jako budowlę salową, na rzucie prostokąta. Mimo przebudowy w XVII w. zachował południowy portal uskokowy, jeden z wysmukłych otworów okiennych oraz w szczycie wschodnim ostrołukowe blendy. Także w XVII w. dobudowano wieżę, która wraz z całym kościołem została zrujnowana po 1945 r. Kościół odbudowano w 1981 r. już jednak bez wieży.

CZARNÓWKO

Wzmianki o Czarnówku pojawiają się w 1323 r. kiedy to wymienia się Zabela de Czernow, świadka sprzedaży przez braci Bertekowów części lasu chłopom z Pacholąt. Od XIV w. było lennem rodu Trampów. Późniejsze lata to historia przeobrażeń własnościowych wsi, wśród których wymienia się rody Ehrenreich, Otto, von Sydow, von. Liebehrerr, Zieroldów. W XIX w. wykarczowano las, by na osuszonym łęgu założyć nową osadę dziś zwaną Nowe Czarnowo, Czarnówko zaś zaczęto nazywać Klein Zarnow ( Małe Czarnowo) i tak wieś nazywała się do 1945 r. Obecną nazwę zaproponował S. Kozierowski w swym atlasie z 1934 r. Pochodzi ona od słowiańskiego słowa crunu, pols, czarny i oznacza czarną ziemię. Najcenniejszym zabytkiem jest kościół pw. św. Józefa. Wzniesiono go w XVI w. z kamienia narzutowego. Cała budowla ma charakter salowy, na rzucie wydłużonego prostokąta. Nad świątynią góruje ryglowa wieża z cegły zbudowana w 1702 r. We wnętrzu kościoła dostrzegamy barokowy ołtarz ambonowy z XVIII w., emporę organową z XVIII w. oraz dzwon odlany w 1695 r. Warto również zobaczyć cmentarz przykościelny a także pozostałości zabudowy folwarcznej i parku dworskiego.